تاریخچه‌ی صندوق‌های حمایت از توسعه‌ی بخش کشاورزی
وفق ماده‌ی 12 قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی، این وزارت موظف شده تا نسبت به تشکیل «صندوق‌های حمایت از توسعه‌ی بخش کشاورزی» با مشارکت تولیدکنندگان اقدام نماید.
به استناد بند 2 مصوبه‌ی 33515/ ت 3532 ه مورخ 26 اسفند 86 هیأت وزیران این صندوق‌ها غیردولتی بوده و میزان مشارکت دولت در آن‌ها حداکثر 49 درصد می‌باشد.
طبق همین بند صندوق‌های غیردولتی در 3 گزینه‌ی تخصصی، محصولی و منطقه‌ای قابل تشکیل است.
از آن‌جا که وزارت جهاد کشاورزی موظف به تشکیل این‌گونه صندوق‌ها شده است به منظور ایجاد بستر لازم، برای راه‌اندازی صندوق‌ها اقدام به تشکیل «شرکت مادر تخصصی حمایت از توسعه‌ی سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی» نمود تا از طریق این شرکت شرایط سهل‌تری را در ایجاد صندوق‌های غیردولتی فراهم کند.
سابقه‌ی موضوع
سابقه‌ی موضوع تشکیل صندوق‌ها با مشارکت تولیدکنندگان به قبل از انقلاب برمی‌گردد:
1. در سال 1347 که اساس‌نامه‌ی شرکت صنایع شیر ایران به تصویب مجلس شورای ملی وقت رسید، در بند 4 از ماده‌ی 5 آن شرکت سهامی صنایع شیر ایران مجاز به «تأسیس صندوق‌های مشترک که با دامپرورانی که شیر تولید می‌کنند» شده است.
2. در اساس‌نامه‌ی شرکت سهامی پشتیبانی امور دام کشور به شماره‌ی 55282 مورخ 11 خرداد 76 و در بند «ذ» ماده‌ی 6، آن شرکت مجاز به « تأسیس صندوق‌های مشترک با دامپروان به منظور حمایت از تولید پروتئین دامی» می‌باشد.
3. در زمان تصویب قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی توسط مجلس شواری اسلامی تحت عنوان ماده‌ی 13 در 23 آذر 79 در جلسه‌ی 57 «ایجاد بانک سرمایه‌گذاری کشاورزی و توسعه‌ی روستایی» در دستور کار مذاکرات مجلس گنجانده شد.
متن این ماده به شرح ذیل است:
ماده‌ی 13: به منظور تأمین سرمایه‌ی لازم برای توسعه‌ی بخش کشاروزی و ارائه‌ی تسهیلات اعتباری برای توسعه‌ی روستاها و ایجاد اشتغال مولد در این مناطق، بانک سرمایه‌گذاری کشاورزی و توسعه‌ی روستایی با مشارکت بخش خصوصی وابسته به وزارت جهاد کشاورزی تاسیس می‌گردد. سرمایه‌ی اولیه‌ی این بانک حداقل به میزان یک‌هزار میلیارد ریال در بودجه‌ی سال 1380 منظور خواهد شد.
این ماده در رأی‌گیری به عمل آمده تصویب نشد.
به دنبال عدم تصویب (ماده‌ی 13) پیشنهاد الحاقی زیر برای رأی‌گیری قرائت گردید که به تصویب اکثریت رسید:
«وزارت جهاد کشاورزی موظف است در جهت حمایت از توسعه‌ی سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی نسبت به تشکیل صندوق‌های حمایت از توسعه‌ی سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی با مشارکت تولیدکنندگان اقدام نماید. اساس‌نامه‌ی این صندوق‌ها توسط وزارت جهاد کشاورزی تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید. سرمایه‌ی اولیه این صندوق‌ها از محل فروش اموال و امکانات مازاد این وزارتخانه و کمک‌های دولت تأمین می‌گردد».
اهمیت و ویژگی صندوق‌ها
به نظر می‌رسد دولت در بخش کشاورزی به این نتیجه رسیده است که تولیدکنندگان بخش کشاورزی به عنوان یک زیر ساخت، احتیاج به مؤسسات مالی-اعتباری دارند. این زیرساخت نباید مثل بانک‌های موجود ضوابط سخت و پیچیده‌ای داشته باشد که تولیدکنندگان نتوانند با آن تعامل کنند. برای این‌که سازمان ایجاد شده خدماتش را آسان و سهل ارائه کند بهترین فرض این است که:
1. توسط خود تولیدکنندگان ایجاد شود (غیردولتی باشد).
2. توسط خود آن‌ها اداره شود و دولت با آن‌ها مشارکت داشته و حمایت نماید.
از همین روست که به اعتقاد ما نظر دولت این نبوده است که صندوق راه بیندازد و تولیدکنندگان را به مشارکت بطلبد بلکه هدف این بوده که تولیدکنندگان خود در مقام تشکیل برآیند و دولت هم حمایت و تشویق لازم را در تشکیل صندوق‌های غیردولتی انجام دهد.
این صندوق‌ها 3 ویژگی عمده دارند:
1. بیش از 51 درصد از سهام متعلق به تولیدکنندگان است.
2. شرکت سهامی است.
3. مطابق با قانون تجارت اداره می‌شوند.
با توجه به این ویژگی نیز صندوق‌های غیردولتی توسط تولیدکنندگان تشکیل و اداره خواهند شد.
دیدگاه ما در شکل‌گیری این صندوق‌ها با فرض این‌که خوب راه‌اندازی شده و فعالیت‌شان به طور نسبی مورد قبول باشد، این است که آن‌ها می‌توانند در درازمدت بخش عمده‌ای از تعاملات مالی-اعتباری بخش کشاورزی را به خود اختصاص دهند. روند توسعه‌ی این صندوق‌ها را می‌توان به شرح ذیل پیش‌بینی نمود:
1. مشارکت تولیدکنندگان و دولت در ایجاد صندوق
در این مرحله با تفاهم و توافقی که بین هیأت مؤسس صورت می‌گیرد سهام بخش غیردولتی و دولتی مشخص شده و تعهد می‌گردد و با توجه به مجوز قانون شرایط تشکیل و راه‌اندازی آن کاملاً فراهم است.
2. دریافت تسهیلات از صندوق مادر
پس از تشکیل و راه‌اندازی، صندوق غیردولتی می‌تواند با ارائه‌ی طرح و پروژه‌های مشخصی نسبت به دریافت وام و تسهیلات از صندوق مادر اقدام کند (به غیر از سهم مشارکت اولیه).
3. استفاده از تسهیلات تکلیفی مقرر در بودجه‌ی سالانه دولت
در صورتی‌که صندوق‌های غیردولتی در راستای اهداف بخش، بهینه عمل نمایند و فعالیت‌شان مورد تأیید سیاست‌گذاران بخش باشد، امید است در سال‌های بعد مسؤولیت دریافت و توزیع بخشی از تسهیلات تکلیفی به عهده‌ی صندوق گذاشته شود که در این صورت بسیاری از گلایه‌های موجود مرتفع خواهد شد.
4. دریافت تسهیلات از بانک‌ها و مؤسسات داخلی و خارجی
در صورتی‌که این صندوق‌ها به اندازه‌ی کافی قوی شوند، با استناد به شخصیت حقوقی و عملکرد خود می‌توانند از بانک‌ها و مؤسسات داخلی و خارجی تسهیلات دریافت نمایند. در این رابطه در صورت نیاز شرکت مادر نیز می‌تواند واسطه‌ی امر قرار گیرد و تسهیلات را اخذ و در اختیار صندق قرار دهد.
5. تجهیز منابع
به منظور رشد وجوه در اختیار و افزایش توان مالی، صندوق‌ها می‌توانند با به‌کارگیری مکانیزم‌های مناسب و منطبق با شرایط مالی تولیدکنندگان برای جذب مستمر منابع مالی تولیدکنندگان اقدام نمایند. بدین منظور برنامه‌های مختلفی از قبیل دریافت وجوهی به ازاء هر واحد از تولید و... قابل اجراست.
6.
چنان‌چه موارد فوق استمرار یافته و از انسجام لازم برخوردار باشد در صورت تمایل تولیدکنندگان زمینه‌های لازم برای تشکیل بانک کشاروزان فراهم خواهد شد.
تبصره‌ی 1: در هر مقطع که تولیدکنندگان تشخیص دهند نیازی به ادامه‌ی مشارکت دولت در صندوق نمی‌باشد یا میزان مشارکت دولت در صندوق کاهش یابد، شرکت مادر با استفاده از راه‌کارهای قانون تجارت از صندوق خارج خواهد شد و یا تولیدکنندگان با افزایش میزان سرمایه میزان مشارکت صندوق مادر را کاهش خواهند داد. در هر صورت حمایت‌های شرکت مادر استمرار خواهد یافت.
تبصره‌ی 2: صندوق مادر آورده‌ی نقدی سهام تعهد شده خود را به نسبت آورده‌ی نقدی سهام تعهد شده‌ی بخش غیردولتی ارائه خواهد نمود.
برای اجرای اهداف فوق صندوق‌های غیردولتی باید خود را به نیروی انسانی متخصص، جذب سرمایه از تولیدکنندگان، ارائه‌ی طرح‌های ابداعی و نوین و هر آن‌چه که بخش کشاورزی را متعالی کند، مجهز کنند.
نقش صندوق مادر در ایجاد صندوق‌های غیردولتی
با توجه به اهمیتی که وزارت جهاد کشاورزی برای ایجاد صندوق‌های غیردولتی قائل بوده است و در ساختار موجود وزارت، سازمانی که همه‌‌ی این وظیفه را یک‌جا دنبال کند، وجود نداشته است، این وزارتخانه پیشنهاد تأسیس «شرکت مادر تخصصی صندوق حمایت از توسعه‌ی بخش کشاورزی» را به هیأت دولت داد تا این شرکت علاوه بر تلاش در ایجاد و راه‌اندازی صندوق‌های غیردولتی، نقش پشتیبانی و حمایت مستمر از صندوق‌ها را نیز بر عهده گیرد. این مهم در بند (1) مصوبه‌ی 33515/ ت 35321 ه مورخ 26 اسفند 81 هیأت وزیران از طریق تغییر وضعیت «شرکت خدمات مهندسی جهاد» به «صندوق حمایت از توسعه‌ی سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی» حاصل شده است.
هیأت مدیره‌ی صندوق مادر اعتقاد دارد که صندوق‌های غیردولتی می‌بایستی توسط تولیدکنندگان اداره شوند و نمایندگان دولت را در هیأت مدیره‌ی صندوق‌های غیردولتی به‌گونه‌ای خواهد دید که نقش غیردولتی صندوق حفظ شود.
اصرار هیأت مدیره‌ی صندوق مادر بر آن است که نماینده یا نمایندگان دولت در هیأت مدیره‌ی صندوق غیردولتی از متولیان باشند تا بتوانند ضمن کمک به استحکام و قوام صندوق، حمایت‌های خود را از آن طریق نیز به تولیدکنندگان ارائه نمایند.
گزینه‌های مختلف تشکیل صندوق‌های غیردولتی
همان‌گونه که بیش‌تر آمد صندوق‌های غیردولتی می‌توانند در دو سطح ملی و منطقه‌ای تشکیل شوند. در سطح ملی این صندوق‌ها می‌توانند در 3 گزینه زیربخشی، تخصصی و محصولی راه‌اندازی شود. دیاگرام ذیل مطلب فوق را نمایش می‌دهد.
1. سطح ملی، گزینه‌ی زیر: دام و طیور، زراعت و باغبانی، شیلات و آبزیان؛ 3 صندوق، دام و طیور، زراعت و باغبانی، شیلات و آبزیان، جنگل و مرتع؛ 3 صندوق، دام و طیور، زراعت، باغبانی، شیلات و آبزیان، جنگل و مرتع، 5 صندوق
2. سطح ملی، گزینه‌ی تخصصی: دام و طیور 4، زراعت 6، باغبانی 6، شیلات و آبزیان 3، جنگل و مرتع 3، عمران و صنایع 2، جمع: 24 صندوق
3. سطح ملی، گزینه‌ی محصولی: دام و طیور 10، زراعت 20، باغبانی 20، شیلات و آبزیان 8، جنگل و مرتع 7، عمران و صنایع 5، جمع: 70 صندوق
در حال حاضر اراده‌ی مسؤولین رده بالای وزارتخانه، تشکیل صندوق‌های غیردولتی در سطح ملی است. یکی از مشکلاتی که در آینده فراروی تشکیل صندوق‌های استانی می‌تواند باشد تداخل وظیفه‌ی صندوق‌های ملی و منطقه‌ای است.
بنابراین پرداختن به سؤالات زیر صندوق مادر را در تصمیم‌گیری‌های آینده کمک خواهد کرد:
1. هدف از ایجاد صندوق ملی چیست؟
2. صندوق ملی با مشارکت چه گروه‌هایی تشکیل می‌شود؟
3. صندوق ملی در مناطق چگونه حضور خواهد داشت و خدمات خود را ارائه خواهد داد؟
4. با توجه به این‌که اساس‌نامه و حدود وظایف و اختیارات صندوق ملی و منطقه‌ای یکسان است اگر صندوق ملی بخواهد همان فعالیت‌های صندوق منطقه‌ای را داشته باشد چه دلایل و ویژگی‌هایی، یکی را بر دیگری ممتاز می‌کند؟
5. صندوق ملی عضوگیری از تولیدکنندگان را به چه نحوی انجام دهد، بهتر خواهد بود؟ عضویت تشکل‌های مرکزی، عضویت تشکل‌های استان‌ها، عضویت به صورت فراخوان عمومی تولید کنندگان
با توجه به توضیحات پیش‌گفته، صندوق مادر برای ایجاد صندوق‌های غیردولتی فرآیندی را طراحی کرده است که بر اساس ضوابط و معیارهای تدوین شده، اولویت صندوق‌هایی را که قرار است در سال 83 تأسیس شوند، مشخص می‌نماید.
